Mikroberriak: Bananak urdinak dira.

Bai, agian zuk ez zenekien (eta harrigarria badirudi ere zientziak orain arte ez omen zekien), baina bananak urdinak dira.


Baina lasai, ez gaitezen daltonismoa detektatzeko testak egiten hasi, ez bait da daltonismo arazoa. Izan ere, banana guztiak ez dira urdinak. Banana helduak besterik ez. Baina sukaldera bazoaz eta saskian dituzun banana helduei so egiten badiezu, betiko kolore horia ikusiko duzu, betiko orban beltz eta marroiekin. Saia zaitez orain denok poltsikoan daramagun argi ultramorearekin. Bai, argi ultramorearekn banana helduak urdinak ikusiko dituzu orain. Bitxia?

"Fruta heldu guztiek izango dute kolore urdina argi ultramorearen azpian", entsatuko duzu. Ba ez omen da horrela. Badirudi bananekin bakarrik gertatzen dela trukoa. Eta zer dela eta egiten dute bananek horrelako bitxikeria? Zientzia poliki poliki doa aurrera, eta oraingoz horretarako erantzunik ez badauka ere, hipotesiak ez dira falta. Oxidazioa ekiditen duten molekulek sortzen duten efektua agian, intsektu zein beste animali fruitazale gautarrak erakartzeko sistema agian... Auskalo. Baina trukoa ona denik ezin uka daiteke.

Iturria: New Scientist.

Jarrai ezazu Mars Phoenix-en bizipenak Tartaloren Ikusmiran

Aurrerantzean Mars Phoenix-en bizipenak eta aurkikuntzak jarraitu ahal izango dituzu zure blog kuttun honetan. Eskuineko zutabeko goiko aldean, Eguneko Astronomia Irudiaren gainean, Mars Phoenix-ek Twiterren kaleratutako azkenengo sarrera ikusi ahal izango duzu.

Denak dira abantailak Tartaloren Ikusmira irakurtzen dutenentzako! (eta bide batez, zientzia kazetari frustratu baten bihotza poztuko duzu).

Phoenix-ek elurra ikusi du marten

Eta hala jakinarazi digu Twitter-en bidez. Zoragarria, elurra marten, Phoenix errobotak ikusi eta Twitter-en "argitaratu" duena. Ederra izan behar du marten elurra nola egiten duen ikustea, ondoan errobota lagun duzularik.


Iturria: Microsiervos.

Mundua suntsitu dugu?

Kitto. Gertatu da. LHC piztu eta gertatu da gertatu behar zena. Ia argiaren abiaduraraino azeleratutako protoiak (New Scientist) bira osoa eman diote 25 kilometrotako ibilbideari, kolimatzailearen aurka zanpatu eta hainbat partikula sortu dituzte, espero bezala eta zientzilarien gozamenerako. Ez zulo beltzik, ez munduaren amaierarik, dokumental, egunkari, blogari eta abar (adibide larria) sentsazionalista baten lotsarako harridurarako lasaitasunerako negoziorako.

Protoien talkaren emaitza

Ba hori, orain lasaiago bizi garela, mundua ez duelako, dokumentalak erakutsi zigun bezala, zulo beltz handi, beltz (noski) eta itsusi batek irentsi. LHC proiektukoak gu lasaitzen saiatu ziren suntsipena gertatzeko ze aukera gutxi zegoen era xumean azalduz, (Genciencian era xumeagoan laburbildu zutena) baina egia esan behar badugu, nori axola zaio fisikari talde batek dioena? Zertarako testu konplexu, aspergarri eta marrazki, letra larri eta animaziorik gabekoak irakurri?

Bestalde, baliteke LHC-k zulo beltz bat sortu izana, eta gu guztiok xurgatuak izatea. Baliteke ere gu hortaz ez ohartzea, eta El Sexto Sentido filmean bezala, orain, gu guztiok zulo beltzaren barruan egotea. Azken finean inork ez daki zulo beltz baten barrua nolakoa den.

Baina lasai, azken finean, irratiek esan ez digutena (nik dakidanez behintzat) zera da, munduaren suntsipena ekar lezakeen esperimentua ez dela oraindik egin (irailaren 21 inguruan izango omen da). Bai, LHC-a martxan jarri da, baina protoien arteko talka oraindik ez da egin, eta ondorioz, ezin izan da lurra (eta inguru hurbilak) irentsiko lituzkeen zulo beltza sortu (gomendagarria da oso LHC-ri buruzko La Hora Cero bloga jarraitzea).

Hala eta guztiz ere, oraindik ziur ez bazaude, mundua suntsitu ote den hemen galdetu dezakezu. Apur bat ezezkorra bazara, unibertsoaren suntsipenari buruz ere galdegin dezakezu beste gune honetan. Nik begiratu dut jada, baina ez dizuet erantzuna esango.

Ongi ibili.

Giza eboluzioaren onarpena/ukapena

Goian ikus dezakezuen grafikak zeharo larritu egin nau. Science aldizkariak 2006. urtean argitaratutako lan baten zati da, zeinean hainbat herritako populazioak eboluzioarengan duen iritzia aztertzen zen. Hain zuzen ere honako adierazpena luzatu zitzaien: "Gizakia, gaur egun ezagutzen dugun bezala, aurreko animalietatik garatu da". Goiko irudia osatzeko hiru erantzun posible aztertzen ziren: "egia", "gezurra" eta "ez dakit". Grafika sinple honetatik hainbat ondorio atera balitezke ere, ni analisi xalora mugatuko naiz. Lanaren analisi sakonerako, berriaren iturrira jo dezakezue (nola ez, lana irakurtzeko ordaindu behar. Gora ezagutza zientifikoaren kapitalizazioa!).

Lehenengo ondorioa, ikusgarria izanagatik, Estatu Batuek (Berria aldizkarian idatziko luketen bezala, AEBk) lortzen duten emaitza. Estatu batuarren %40 giza eboluzioaren aurka dago. Beste ehuneko %40 ados, eta %20k ez daki. Hots, AEBko populazioaren %60k ez du eboluzioa ontzat hartzen! Ikerketan agerturiko herrien artean Turkia dago soilik bere atzetik. AEBk mendebaldeko kulturaren esportatzaile nagusiak direla kontutan hartuz, kezkatzekoa delakoan nago. Eta nola bateratu lan honetako emaitzak munduko zientzia potentziarik haundiena izatearekin? Bizitzaren komeriak...

Bigarren, Espainiako emaitzak. Lehenengo begirada batetan nahiko emaitza onak dirudite, izan ere (lehenengo pertsona erabiliko dut Euskal Herriko emaitzak bertan sartuak daudela suposatzen bait dut) zerrendako lehenengo herenean kokatzen bait gara, Belgika eta Alemania bezalako herri garatuen artean. Baina zenbakietara so eginez, ikus daiteke gutxi gora behera populazioaren %25 ez duela gizakiaren eboluzioa onartzen (aurka daudenak eta ez dakitenak batzen baditugu). Biztanleen laurdena! Zure inguruan dauden lau gizasemeetatik bat! Ez ahal da hori larritzekoa?

Orain gutxi arte ez nuen inolaz ere pentsatuko ondoren esango dudana azaldu behar zenik ere. Baina badirudi oraindik ere beharrezkoa dela argitzea eboluzioaren teoria dauden teorien artean sendoenetarikoa dela. Edo sendoena agian. Erlatibitatearen teoria baino sendoagoa dela ere esango nuke (irakurleen artean fisikaririk balego, bere eritzia jakitea gustatuko litzaidake, baina baita beste edonorena ere, noski). Etengabe aberastuz doana, etengabe komunitate zientifikoak eztabaidatua, etengabe berrikusia. Baina beti baliogarria. Orain arte behintzat. Baliogarria ez dela ikusten denean/baldin bada orduan jarriko dira zientzialariak lanean teoria osoago baten bila. Horrelakoa da zientzia.

Iturria: Microsiervos.

sareko mafiak

Genbeta, softwareari buruzko bloga, plazaraturiko artikulu bat ez kentzeagatik zerbiztu ukapen (denegación de servicio gazteleraz, DDos) eraso bortitza jasaten ari da. Honen ondorioz, momentu honetan, eta honela darama egun osoan zehar, Genbeta bloga erorita dago.

Arazoa sortutako artikuluak, interneteko hainbat lekuk messenger-en betoa zeinek jarri dizuen erakustearen aitzakiarekin iruzurra egiten dutela salatzen zuen. Honen ondorioz, artikulua kendu ezean zerbitzu ukapen eraso masiboa pairatzeko mehatxua jaso zuten Genbetan. Mehatxua, egia bihurtu da.

Ondoren, beste hainbat blogetan egin izan duten bezala, Genbetako artikulua topatuko duzue. Gazteleraz plazaratuko dut Canal PDA blogan topatu dudan bezala, inongo aldaketarik gabe:

¿Quieres saber quién te tiene no admitido/eliminado en el MSN? Pues no des tu contraseña a desconocidos

Parece mentira que después de tanto tiempo (¡años ya!) del invento de este fraude todavía haya gente que siga cayendo en él. Es muy simple, y seguro que muchos lo conocéis, simplemente se trata de páginas que ofrecen el servicio de mostrarte quién te tiene como no admitido o te ha eliminado del mésenyer a cambio de que les des tu datos de conexión, es decir, tu usuario y contraseña. Creía que este negocio ya estaba más que muerto, pero hoy mismo un par de contactos míos me han saltado con la típica ventanita que me acceda a una de esas páginas para que me lea el futuro.

Como norma general, dar la contraseña de tu correo a alguien que no pertenezca a tu familia ya es un suicidio tecnológico, y en este caso sería como darle la contraseña de tu tarjeta de crédito a una persona desconocida para que te muestre el dinero que tienes. ¿Quieres saber qué es lo que hacen? La mayoría de páginas, después de mostrarte esa información, se conectan a tu cuenta varias veces al día para molestar a todos tus contactos con spam descarado. Lo que es peor, esto puede colapsar tu cuenta y no sería raro que la perdieras para siempre, o al menos que la conexión sea pésima. Así que ya sabes, no des tu contraseña a ningún sitio web, o atente a las consecuencias.

Pero claro, ¡tú quieres saber quién te tiene como no admitido! Sorpresa: esos sitios, además de ser peligrosos, no funcionan. Microsoft cambió hace tiempo el protocolo para que los servidores de msn no difundieran esta información. Antes sí podías, pero ahora mismo ni siquiera puedes saber el estado de otra persona sin que ella te invite/admite o sin saber la contraseña de la cuenta (sin cambiar la configuración de la cuenta). Sin rebuscar demasiado, algunos sitios fraudulentos que siguen esta práctica serían: blockoo.com, scanmessenger.com, detectando.com, quienteadmite.info, checkmessenger.net, blockstatus, etc… Todos ellos son potenciales phishing, y ninguno funciona más allá de recolectar cuentas de correo.

Disculpad los lectores avanzados que ya habéis dejado atrás este tipo de engaños facilones hace mucho tiempo, pero es que hoy me he vuelto a conectar al messenger por obligación y me he dado cuenta de que las cosas han cambiado muy poquito.

Jasotako mehatxuak honela dio:

Les comento que si no sacan esta nota [url de la entrada en cuestión] su pagina sufrira una denegacion masiva enorme, desde un datacenter de china, la cual no la podran detener, y es tan fuerte, que podra afectar toda la red donde alojan, es decir, a otros servidores dedicados.

(…) El motivo es simple, la gente como ustedes me da por las bolas, se la pasan hablando sin fundamentos, o acaso auditaron algun servidor y tienen constancia alguna de que esas web hagan “pishing” entonces para que hablan?

(…) ASI QUE HASTA QUE NO LA SAQUEN, GENBETA.COM NO FUNCIONARA.

CIUDAD DEL ESTE Y EL GRUPO CHINA SE ENCARAGA DE ESTO

Honen bidez bat egiten dut adierazpen askatasunean aritzen diren blogari guztiekin.

2007 urterrik beroena, hotzena ala aurkakoa?

Sarrera laburra gaurkoan. Nekeak jota jarioak gainetik ikuskatzen ari naiz eta horra non berri bitxia topatzen dudan. Barrapuntoren arabera, 2007 urterik hotzena izan da azken aldian. Expansion aldizkari digitaletik ateratako berria da. Bitxia da hilabete bat lehentzeago El Paisko bertsio digitalean (askoz zailagoa da bertsioa analogikoa ikustea) 2007-a urterik berena izan omen da aspaldiko partez.

Biak oker egotea sinestea kosta egiten zait (aldizkari ezagunak dira biak), baina egia da ere berri biak bateratzea zaila dela, azalean behintzat. Baina ezaugarri beretsuak dituzte bi berriek: BAT, ematen dituzten datuen iturriak ez dira inon ageri. Harrigarria da nola komunikabide klasikoek era digitalera eta sarera jauzia eman badute ere, era guztiz klasiko eta "analogikoan" idazten duten oraindik. Inongo estekarik ez, inongo iturririk ez. Berrietan sakontzeko aukerarik ez eta berriak egiaztatzeko ere (eta kritikatzeko ezta ere, noski). BI, datu ziztrin batetik ondorio haundiak atera nahi. Zer esaten digu 2007ko batazbesteko tenperaturak aldaketa klimatikoari buruz? Ezertxo ere ez. Klima espaziodenbora eskala haundietan ematen da. Urte bakar batetik ezer gutxi ikas daiteke, batez ere inongo analisi estatistikorik gabe.

Guzti honek zera pentsarazi dit (aldaketa klimatikoaren afera alde batera utzita), komunikabide klasikoak zeinen eskasak diren baliozko informazioaren iturburu bezala zientzia arloan. Zientzia arloan diot oso hurbil dudan arloa delako, baina eta gainontzeko arloetan?

Gehigarria: Komunikabide klasikoen gabeziak ikusita are gehiago larritzen nau Italian ematen den blogen zentsura kontrola.

Bioerregaiak zalantzan jarrita.

bioerregaietarako geratzen den azalera

Bioerregaien irtenbidea zalantzatan jartzen duten ikerketak kaleratzen ari dira. Hauen arabera, erregai klasikoak ordezkatzeko ez dago sail nahikorik, ur nahikorik eta beharrezkoak diren ongarrien erabiltzeak aurreztutako CO2-a baino kontaminazio handiagoa sortuko luke.

Bisbalen antzera, hots, komunikabide klasiokoetan agertzearen poderioz, toki egin dute gure egunerokoan bioerregaiek (bitxia da blogosferan moda hauen frekuentzia oso bestelakoa dela...) azken aldi honetan (nahiz eta gaia batere berria ez den). Bioerregaien erabilerak atmosferara isurtzen den CO2-aren murriztea ekarriko omen luke. Eta jakin badakigu, Gore jaunak irakatsi digulako, gizakiaren ekintzek igorritako CO2-a dela beroketa klimatikoaren arrazoia.

Bioerregaien erabilpenak erregai mineralek hainbat CO2 sortzen dute (bai, lehen esandakoarekin kontrajarria dago, antza). Aitzitik, bioerregaiaen ekoizpenak atmosferako CO2-a murriztu egiten du. Izan ere, bioerregaiak landareetatik ekoizten dira, eta landareek, hazteko, atmosferako CO2-a hartzen dute. Honen ondorioz, bioerregaiak "karbono neutroak" dira, hau da, egotzitako hainbat karbono xurgatzen dute, teorikoki. Teorikoki diot ekoizpen prozesuan galerak daudelako (entropia madarikatua). Oro har, baina, petroleotik ekoiztutako erregaiak baino CO2 gutxiago isurtzen dute bioerregaiek (%60-%80 gutxiago, batzuen aburuz).

Baina guzti honi buelta emango lioketen ikerketak kalean daude. Ikerketa hauen arabera, erregai fosilak ordezkatzea ez litzateke bidegarria, alde batetik, eta bioerregaien erabilpenetik sortutako kontaminazioak CO2aren murrizpena gaindituko luke. Ikus ditzagun argumentuak.

1) Erregai fosilak ordezkatzeko ez dago sail nahikorik. Bioerregaietarako erabiliko diren landareeen ekoizteak Lurreko nekazaritzaren %1 suposatzen du jada. Zientzilari batzuen aurreikuspenen arabera, lurreko mapa batetik abiatuz, landarako egokiak ez diren lurrak, jada landatuak daudenak, basoak basamortuak, mendiak etabar kenduta, Argentinak duen azalerako lur saila besterik ez litzateke geratuko, erregai klasikoak ordezkatzeko guztiz urria.

2) Erregai fosilak ekoizteko beharrezkoak diren landareak hazteko ez dago ura nahikorik: Zenbait aurreikuspenen arabera erregai fosilen %50 ordezkatzeko 4000-12000 Km3 ura beharko lirateke. Kantitate izugarria kontutan hartuz gure planetako ibai guztiek 14000 Km3 ur daramatela urtero. Aurreikuspenak aurreikuspen, baina gaur egun jada Lurreko zonalde askotan landetarako ur eskasia dago jada (Txinan adibidez).

3) Bioerregaiak ekoizteko beharrezkoak diren landareak hazteko erabilitako ongarriek oxido nitrosoa egotziko lukete atmosferara, CO2 -a baino askoz abilagoa negutegi efektua sortzen. Izan ere, ongarrietan dagoen nitrogenoaren %1 eta %2 tartean atmosferara isurtzen da oxido nitriko moduan zuzenean. Era ez zuzenean ere oxido nitrikoa isurtzen jarraituko da, behin nitrogenoa uraren zikloan sartuta. Oxido nitrikoaren isurketa kontutan harturik, bioerregaien onura zalantzan jarri zuen Paul J. Crutzen nobel saridunak orain gutxi kaleratutako artikulu zientifikoan.

Guzti honetatik ze irakaspen atera dezakegu? Bioerregaien onura guztiz zalantzagarria da. Bost axola politikari zein kazetariek ziurtasun osoz behin eta berriz errepikatutako leloak. Benetako irtenbideak eta benetako arazoen bila bagabiltza zientziari utzi beharko diogu lan egiten. Bai, politikari eta abarren menpean egongo da hein batean, baina zientzia zapalgailua (apisonadora mugako euskaldun berriontzat) bezalakoa da. Astuna, motela, eta efizientzia eskasekoa, baina azkenean beti bere lana egiten duena.

Bioerregaiei buruz gehiago jakiteko: Wikipedia.
Iturria: New Scientist.

Izardata 20070124: Genciencian eta El Mundon irakurri daitekeenez britaniar parlamentuak Europar Batasunari bioerregaiak alde batera uztea eskatzen dio, hauen inguruan dauden kezkak direla eta (zientzilariren bat egongo ahal da ekimen horren atzean? Auskalo). Gencienciak ere, orokorrean aldaketa klimatikoaren aferaren inguruan nahiko ortodoxoa izan dena, gaiaren inguruko sentsazionalismoaren aurka egiten du. Gauzak aldatzen ari ahal dira?

Denbora desagetuz doa...

Azkeneko behaketen arabera unibertsoaren espantsioa azkartzen ari omen da. Azalpen berri baten arabera, denbora litzateke moteltzen ari dena, azkenean desagertu arte.

Behaketek erakusten omen dute supernobak gero eta azkarrago urruntzen ari direla batzuk besteengandik (sakontzeko, hemen). Unibertsoaren espantsioaren bizkortze honen arrazoitzat "energia iluna" hartua izan bada, oraindik ezin izan zaio azalpen egokirik eman energia horri. Euskal Herriko Unibertsitateko talde batek plazaratu behar duen lan batean azalpen berria ematen zaio espantsio azeleratu honi. Azalpen berri honi buruz ez da espantsioa bizkortzen dena, baizik eta denbora, moteltzen ari dena.

Era xumean azalduta, talde honek espaziodenboraren soken modeloan du oinarria (modelo espekulatiboa, guztiz onartu gabekoa oraindik, azalpen sakonagoa ingeleraz). Modelo honen arabera unibertsoa membrana ("brana" deritzona) baten azalean dago mugatua. Brana hauek hainbat dimentsio eduki ditzazkete (10, 11 edo 26, adibidez, teoria konkretuaren arabera). Gure branak adibidez hiru espazio dimentsio dauka eta denbora dimentsio bakarra. Beste brana batzu denbora dimentsio gehiago izan ditzakete, edo bat ere ez. Gauzak apur bat zailtzeko, dimentsio hauek denborarekin alda daitezke, espazio dimentsioak denbora dimentsio bilakatuz edo alderantziz. Eta hori da hain zuzen gu gauden branari gerta lekiokeena. Izan ere gerta liteke gure branan, denbora dimentsioa pixkanaka espazio dimentsioa bilakatzea. Hau horrela balitz, gainontzeko branak ikustean, bertan ematen diren fenomenoak azkartzen ari direlaren antza hartuko genuke, aldiz, gertatzen ari dena gure denboraren moteltzea delarik. Desagertu arte.

Azalpen bitxia, interesgarria edo dena delakoa izateaz gain, bere arazoa ere badauka. Lehenik eta behin soken modeloa ez dago guztiz onartua. Bestalde, espantsioaren bizkortzea ongi azaltzen badu ere, ez dago momentuz teoria honek baieztatu lezakeen beste predikziorik.

Niri behintzat guzti honekin ikusmina sortu zait. Izan ere, zer gertatuko litzateke denbora dimentsioa desagertuko balitz? Dena "izoztuko" litzatekeela erantzun agerikoa bezain sinplea litzateke. Nola litzateke orduan? Eta guk denbora galdu badezakegu, beste branek denbora dinmentsio estrak izan dezakete adibidez. Nola litzateke espazio dimentsio bakarra eta hiru denbora dimentsio edukitzea? Ni zorabiatzen hasi naiz. Ze uste duzue zuek?

Iturria: New Scientist.

Nola dakite itsuek gaua ala eguna ote den?

Argia sumatzeko beharrezkoak diren zelulak ez dabiltzanean ere, zenbait itsuk eguna edo gaua den jakieko ahalmena du. Nola daieke?

Itsu sakonek, ezertxo ere ez ikusteko gai direnak, bere bizi erritmoa, gau-egun zikloa (ziklo zirkadianoa deritzona) eguzkiarekin egokituta daukate. Jakin badakigu, esperimentuak egin izan direlako, eguzkiaren argirik gabe (kobazulo batean asteak egonez, adibidez) ziklo zirkadiarra gutxinaka gutxinaka luzatuz doala, hau da, ordu luzeagoak ematen dituztela lotan zein esna. Baina argia detektatzeko erretinako zelulak ez dabitzanean, argia ezin ikusi, eta ondorioz kobazulo batetan bizitzea bezalakoa litzateke. Nola egiten dute baina eguzkia sumatzeko? Ikus dezagun, bada, laburki, begiaren funtzionamendua.

Irudiaren iturria: Astro Surf.

Begia kamera baten antza izugarria dauka (ala aldeantziz esan beharko?). Aurrekaldean (ikus irudia) argia sartu eta enfokatu egiten da irisa eta kristalinoaren bidez. Fokatutako argi honek betsarean (erretinan) jotzen du, begiaren atzekaldean, kamera digitaletan sentsorea litzatekena. Betsarea geruza ezberdinez satuta dago. Geruza sakonena pigmentuari dagokio. Hurrengo geruza, begi niniatik hurbilago, argia sumatzen duten zelulaz osatuta dago, konoak eta makilak. Hauek gabe ezin argirik ikusi. Hurrengo bi geruzak neuronaz osatuta daude, bertan ikusmenaren prozesamendu haundia ematen delarik. "Tarteko geruza" eta "erretinako zelula ganglionarrak" geruzen atzetik begi nerbioa dago, begiko neuronen informazioa zuzenean garunera bidaltzen duena.

Kono zein makila funtzionalik ez duena, arrazoia edozein dela ere, itsu sakona da. Baina arestian esan bezala, itsu sakon hauek, nolabait, eguzkia izpiak sumatzeko ahalmena daukate, ziklo zirkadiarra bere berean mantenduz. Jakina zen laborategiko animaliean, eta orain gizakietan frogatua izan da, neurona ganglionarrak argi urdina sumatzeko gai direla. Esan beharra dago zelula ganglionar hauek kono zein makilen inongo antzik ez dutela, lehenengoak neuronak dira, informazioa prozesatzen jaioak, bigarrenak argi izpiak jasotzeko espezialduak. Neurona ganglionar hauen %3 ak melanopsina izeneko pigmentu fotosentikorra dauka, eta ondorioz argia sumatu eta garunari jakinarazteko gai da.

Horrek azalduko luke adibidez, zientzilarien arabera, zergatik osasun zein estetikagatik begiak kentzen dituztenek (bai, niretzako ere gore da oso) lo egiteko arazo larriak edukitzea.

Edozein kasutan, zelula ganglionarrek mezua garuneraino bidali behar badute nerbio optikoak sano egon behar du, eta ondorioz itsutasun mota guztietan ez dela emango suposatzen dut. Beste zenbait galdera ere sortzen zaizkit. Adibidez, nerbio optikoaren gaitzengatik itsuak direnak ere lo egiteko arazoak dauzkate? Eta retinako eritasunetan (diabeteak eragindako retinopatian, adibidez)? Lo egiteko arazoak zenbait kasutan argi urdina sumatu dezaketen neurona ganglionar hauen gaixotasunei sor ahal daiteke?

Galdera guzti hauek alde batera utzita, ikus dezaketen beste itsu batzu etorri zaizkit burura. Itsu hauek ederki dauzkate bai begiak, bai nerbio optikoa, baita ikusmena prozesatzen duten garuneko atalak (. Aitzitik, irudiak prozesatzen dituzten garun atal hauen eta ikusmenaren konstzientzia sortzen dutenen arteko konexioa hautsita dago. Horren ondorioz ikusen dute (azkar hurbiltzen zaien pilota saihesteko gai dira), baina ez dira ohartzen, ez dira kontziente, itsuak dira.

Iturria: New Scientist.

Igel emeek beste espezieko arrak dituzte nahiago

Espezie ezberdinen arteko ugalketa (hibridazioa) ebolutiboki zigortuta izan ohi da. Igel espezie batek, berriz, beste espezie batekin ugaltzen da garai txarrak gainditzeko.

Bi espezieren arteko ugalketa ez da oso arrunta naturan. Bien arteko diferentzia genetikoek gehienetan ezinezkoa egiten dute ernalketa, eta bidezkoa denean ere ondorengoen ugalkortasuna gutxitu edo hutsean geratzen da (denon ezaguna da mandoen kasua). Arrazoi honengatik, espezie ezberdinen arteko ugalketa ekiditua izan ohi da. Baina ez beti.

Spea generoko bi espezie (Spea bombifrons eta Spea multiplicata) ekarrekin bizi dira ipar amerikako putzuetan. Putzu hauek, azalekoak izanagatik, lehortu ohi dira. Bizirauteko, zapaburuek putzua idortu baino lehen igel bilakatu behar dute. Normalean astia badaukate ere, zenbaitetan, arrazoi klimatologikoak direla medio, putzuak lenenago lehortzen dira.
Garai idor hauetan S. bombifrons espezieko zapaburuek desabantaila daukate, motelago hazten bait dira eta ondorioz biziraupen tasa asko murrizten bait zaie. Baina ez pentsa...

S. bombifrons emeek garai lehorretan ugalketa ohiturak aldatzen dituzte, beste espezieko arrekin ugaltzeari ekinez. Honela, sortutako zapaburu hibridoak arraren espeziekoak bezain azkar haziko dira. Zoritxarrez, sortutako igel hibridoak ugalkortasun murriztua daukate (arrak antzuak eta emek arraultzen erdia jartzen dute), baina hala eta gutiz ere pena merezi omen die.

Ez omen da espezie ezberdinen arteko ugalketa kasu bakarra (hemen adibide batzu). Bitxia da baina, orokorrean kaltegarria den gauza, eta ondorioz ekiditua izan ohi dena, S. bombifrons igelen kasuan egoera jakin batean abantila izateagatik erabilia izatea.

Berria eta artikulu zientifikoa irakurri ondoren hainbat galdera geratu zait erantzun gabe. Adibidez, nolakoak dira hibridoen ugalketa ohiturak? S. bombifrons espeziekoak hala S. multiplicata espeziekoak? Kasu bietan, bestelako indar ebolutiboak kontutan hartu gabe, bi espezieak pixkanaka bateratu litezkeela pentsa genezake. Posible ahal da hau? Nahiko ezagunak dira espeziaziorako (espezie berriak sortzeko) mekanismoak, baina zenbateraino da arrunta espezie ezberdinak bat egitea?

Unibertsoaren suntsitzea eragin dugu?

Unibertsoa betirako luza zitekeen, baina 1998. urtean materia ilunaren esistentzia babesteko balio izan zuen supernobaren obserbazioak unibertsoaren heriotza ekar lezake.

Orain areko teoria kosmologiko nagusienaren arabera, gure unbertsoa ezagutzen dugun bezala sortu baino lehen energia haundiko "huts negatiboko" burbuila zegoen. Energia haundiko huts negatibo horrek energiarik gabeko huts arruntari eman zion paso big bang ezagunean. Prozesu orretan askatutako energia eskergak materia sortuko luke, bai eta materia hori izugarri berotu ere.

Baina materia iluna aurkitzearekin batera eta aldi berean unibertsoaren espantsioa azeleratuz doala aurkitzean, oraindik ere huts negatiboa esistitu litekeela pentsatu dute zientzilariek. Huts negatibo horrek edozein unetan energiarik gabeko huts arrunterako trantsizioan sar liteke, jatorrizko big bang-aren antzeko gertaeran den dena suntsituz.

Gure zorionerako, suntsipenezko transizio hau gertatzearen aukerak oso eskaxak ziren orain gutxi arte, nolabaiteko ekilibrio egonkorrean egon gintezkeelako. Baina gure zorritxarrerako, ekilibriorako aukera hori galdu zitekeen, 1998-an surernoba baten eztandan materia hiluna behatu genuelako.

Mekanika kuantikoan badago "Zero efektua", zeinaren arabera objektu kuantiko bat behatzean bere kontagailua zeron jartzen da, nolabait esateko. Honen ondorioz, jada ez geundeke huts negatiboaren egoera egonkorrean, baizik eta aurreko egoera ezegonkorrean. Horrek suposatuko luke edozein momentutan, blog hau irakurtzen bukatu baino lehen, edo agian hemendik hamar milioi urtetara, trantsizioa gerta litekeela, dena suntsituz (gu barne, noski).

Lawrence Krauss eta James Dent zientzilarien lan hau ez da oraindik zientzilarien komunitateak onartua izan. Ondorioz, hipotesi interesgarri/kitzikagarri gisa bezala hartu beharko litzateke, oraingoz behintzat.

Iturria: New Scientist

Beroketa globala Nafarroan ?!$%/#

Denetarik entzun dezakegu gaur egun aldaketa klimatikoari buruz. Gore jaunaren diskurtsoa nagusiena izanik ere bestelakoak ere entzuten dira. Blog honetan jada aldaketa klimatikoari buruzko iritzi ez ortodoxoak agertu dira. Atzo, Iruñeako planetarioko zuzendaria den Javier Armentiak ere, Diario de Noticias egunkarian IPPC erakundearen txostenetan aldaketa klimatikoaren inguruan emaniko ikuspegia epeltzat hartzen zuen.

Atzo ere Navarra Confidencial web gunetik bidaltzen didaten spam-ean ere aldaketa klimatikoaren gaia zen nagusi. Navarra Confidencial gunean eguneko berri nagusiei mamia ateratzen saiatzen dira, del Burgoren ildo politikoa, Telecinco-ko El Buscador saioaren kazetaritza kalitatea eta Zaplanaren arropuzkeria gidatzat dituela.

Esan bezala, aldaketa klimatikoa zen gai. Izenburuan galdera luzatzen zuten "Es real el calentamiento global en Navarra?". Nafarroako klimatologia webguneko datuak hartuta (Noainekoak soilik eta 1997-tik 2005-era) hiru grafiko aurkeztu zituzten, urteetan zehar izan diren batezbesteko tenperatura, prezipitazioak eta izozketak erakutsiz (behean ikus daitezkeenak hain zuzen). Ondoriorik ez dute ateratzen, haien esanetan irakurleak atera ditzala nahi dutelako.

Tenperaturak:

Prezipitazioak:Izozteak:

Kazetaria ez naizen aldetik, kazetaritza arloko akatsak ezin ditut eman, baina akats zientifikoak izugarriak dira:

1) Beroketa globala globala da, hots Lurra planeta osoari dagokiona, eta ez tokian tokikoa. Nafarroan ezin da beroketa globalik eman, nahiz eta horren ondorioak soma litezkeen.
2) Erabilitako datuak Noainen hartutakoak dira, beraz, zaila da sinestea Nafarroa osoa ordezkatzen dutenik. Ondorioz, haiek botatako galderari ezin diote erantzunik eman.
3) Lehenengo datuak 1997-koak dira. Beroketa globala erakusten duten tenperaturaren datuak gutxienez 1970. hamarkadan hasten dira, nahiz eta XX. Gizaldian edo eta iraultza industrialean ere izan daitezkeen (ikus wikipedia). 8 urte denbora laburregia da inongo joerarik demostratzeko.
4) Erakusten dituzten grafikek, bitxia da, beherantzko inklinazioa daukate, edozein igoera ikusteko zailagoa delarik. Holako grafikek, nahiz eta erakargarriagoak izan, ez dute inondik ere balio joerarik erakusteko.


Ondorioz, datu oso eskaxak era oso ezegokian aurkeztuak, zentzurik ez duen galdera erantzuteko. Gai oso konplexua, era oso sinplean aurkeztua. Irakurleek inolaz ere ezin izango lukete egoera honetan ondorio onik atera. Nahita hala nahi gabe, desinformazio hutsa.

Euskara, hizkuntza "desaktualizatua"

Zorionekoak gu. Zorionekoak gu, gure salbatzaileek hitz egin dutelako. Mundu luze zabalean hainbeste onura sortzen dutenak, euren jainkozko haziak landatzen dituzte gure munduan, demokrazia indarrez ezarriz, herritarren oso susmagarrien bahiketa misteriotsuak, gaiztakiloen gartzelaratzea inongo alferrikako epaiketarik gabe, bai eta hainbat askatasunaren aldeko gudarien prestatzea (zoritxarrez bat batean, harrigarriki, terrorista bilakatu edo estatu kolpeak ematen dituztenak) eta abar eta abar... Euren goi mailako kultura ere eskuzabaltasun osoz ezartzen digute, amodiozko musika ezin hobea, filme sakon bezain didaktikoak, gastronomia zoragarri eta osasuntsua, kreazionismoa eta antzeko ideia distiratsuak eta abar eta abar eta abar.

Azken honetan gure salbatzaileek kazetaritza erakusketa egiten digute. Baina ez hori bakarrik. Berriz ere munduko gure hertz ezkutu honetan ematen den bidegabekeria salatu egin dute. Eta ez hori bakarrik, ezta gutxiago ere. Gure hizkuntza zaharkitu , atzerakoi eta alferrikakoa dela erakusten digu, blog ziztrin bat idazteko ere balio ez omen duena.

Hona hemen berria, eta eitb-n agerturiko aipamena.

Kazetari estatubatuar, openminded (sentitzen baina euskaraz ez dugu horretarako hitzik, artzain esateko bai , baina) eta hain kontseilari talde handia, aparta eta jakintsua bildu duen horrek, arrazoia duela. Ibarretxek bulkanieraz askoz hobe egiten du euskaraz baino, eta gaur egungo bizimodu modernorako euskarak ez du balio. Azken finean neologismoak sortu behar ditugu (neologismo hitza bera ere metaneologismoa ote?). Baina itxoin, uste dut gazteleraz ere web, blog, pda, lcd, share (hola, botepronton) eta holako hitz moderno modernoak ere inportatu egin direla. Bai, kazetariak arrazoia zeukan baina gauza bat ez digu esan (agian horretarako prest ez gaudelako oraindik). Ingelera ez den edozein hizkuntza, bai eta AEB-etako kultura, bizimodua eta kanpo politika ioldakorra ez den edozein erabat denboraz kanpo dago. Erabat outdated (bestela ez da ulertzen, txo!).

Intsektu-bakeria hibridoak

Dibulgaziozko hedabideetan genoma, ia beti, instrukzio sorta estatiko bezala azaldu izan da. Zenbaitetan, adibidez, entziklopedia erabili izan da genomaren simil bezala (hortik dator agian transgenikoek sortzen duten ikara). Baina ikuspegi hau intuitibo bezain okerra da.

Genoma (baita gu H. sapiens-ona ere) dinamikoa da oso, etengabeko aldaketa eta berregituraketa jasaten duena. Intsektu batzuk marka hautsi dute baina, bere genoman bakteria baten genoma oso osorik bereganatzean.

Wolbachia pipientis bakeria parasitoa da, intsektuen artean arrakasta izugarria duena. Izan ere, bakteria honek intsekuen % 20a infektazen du. Parasito hau emeen ugal zeluletan dago, eta ondorioz, amaren bitartez pasatzen da hurrengo belaunaldira. Parasitoaren ADN-ak emearen ugal zelula baten genomarekin bat egin omen zuen behin (gutxienez), eta hortik aurrera belaunaldiz belaunaldi intsekuen genomaren parte bihurtu da.

Ez da animali baten genoman bakteria geneak topatzen diren lehenengo aldia, baina orain arte kontaminaziotzat hartuak izan dira. Kontaminazioa baztertzeko, ikerlariek intsektuen larba desinfektatuak erabili zituzten. Honela, ozpinaren euliaren hainbat barietadetan Wolbachia bakteriaren genoma osoa dagoela baieztatu ahal izan zuten.

Baina geneak hor egoteak ez du esan nahi funtzioa edukitzeko beharrezkoa den ADN->ARN->proteina bidea osatzen dutenik. Lehenengo ikerketek erakusten dutenez, intsektuen genoman topatutuko Wolbachiaren geneen %2-a behintzat ARN bezala transkribatzen da. Intsektuareu fisiologian funtziorik betetzen ote duten ikustear dago.

Genoma transferentzia hau intsektuetara mugatzen da? Oraindik ez dakigu. Badakiguna zera da, giza genoma sekuentziatu zenean kontaminaziotzat hartutako hainbat bakteria sekuentzia agertu zirela. Birusen sekuentziak aspalditik dira ezagunak giza genoman (HERV, Human Endogenous RetroVirus deitutakoak), baina birus askok bizi zikloaren puntu batean gure genoman integratu behar dute nahitanahiez (ezpainetako herpes virusak adibidez gure bizi osorako sartzen zaigu gure genoman).

Jakina da HERV batzuen proteinek funtzio garruntzitsuak dituztela gizakion fisiologian (embrioiaren inplantazioan, adibidez). Ez litzateke hain harrigarria ere gure eboluzioan bakteria baten genoma geureganatzea eta denborarekin gene hoiek funtzio ezberdinetarako erabili izana. Izan ere aspaldi, oso aspaldi, orain gure mitokondriak direnak bakteria askeak ziren. Eta orain, aspaldi bakteria hoien geneak zirenak, gaur egun gure genoman daude. Azken finean gu guztiok transgenikoak gara.

Oharra: Berria lehendabiziko aldiz Science aldizkarian izan zen argitaratua, nik Natur-en irakurri nuen arren. Bai Science, baita Natur aldizkariek ere ordaintzera behartzen dute berria irakurri ahal izateko. Zientziaren eta orohar informazioaren mugimendu askearen aldeko naizenez, ez dut bi aldizkari hauen estekarik jarriko. Bai ordea New Scientist-ena, berria debalde eskeintzen duena, hementxe.

And now Nessie's back

Berriz ere iritsi zaigu berri mamitsua, oraingo honetan BBCren eskutik (mila esker Loci). Bai lagunok, esker onez gaude, Ness lakuko piztiaren froga ukaezinak daudelako. Azter dezagun elkarrekin:

“An amateur scientist has captured [...] the finest footage ever taken”

Lehenengo, eta guzti honi kutsu serioa emateko agian, aurkikuntza egin zuena zientzilaria omen da. Bost axola bera teknikaria zela, bost axola agian vaculovirusekin lan egiten zuela (zerbait esatearren, vaculovirusak oso interesgarriak izan daitezkeelako), bost axola Navarra Agrarian ere ez publikatzea (behin ere adibidea besterik ez). Eta bost axola amateur omen dela. Agian egunen batetan sendagile amateurrengana joko dugu.

“footage is of such good quality...”

Hiru aukera; 1) eskeintzen duten bideoa ez da "zientzilariak" filmatutakoa, 2) esteka gaizki dago, 3) bideo originala askoz kalitate hobea dauka. Edozein kasutan, gauzak honela, 1) kalitate ona ez da inondik ikusten, eta ondorioz 2) aurkeztutako frogak ez du ondorioztatutakoa babesten.

“more than 4,000 purported Nessie sightings since 1930”

Honek ez ahal digu pentsarazten benetan ez dagoela ezer? Zenbat mila argazki kaxkar pilatu behar dira horretarako?

Izan ere auzi guzti honen gakoa artikulutik ateratako bi esaldiotan laburtzen da:

“many sightings can be attributed to a drop of the local whisky”

“but Nessie isn't just an icon of the paranormal -- she's also an emblem of Scottish tourism”

En fin, jende siniskorra desinformatzeko eta gainontzekoak entretenitzelko inongo funtsarik gabeko periodismo sentsazionalistaren beste adibide bat besterik ez.

Oharra: Burura etorri zait "El Creacionismo, Vaya Timo" liburuan (Ernesto Carmena, Laetoli argitaletxea), munstro iheskor hauetaz ari zela, idazleak Ness lakuko munstroaren antzeko beste hainbat adibide erakusten dituela, besteak beste

• Mokele mbembe (Congo): Dinosauro sauropodo (lepo luzeduna) antzeko bat.

• Emela-ntouka (Congo): Errinozero antzeko bat.

• Kongamato (Zimbaue): Begiratzen duen edonor hiltzen duen pterodaktiloa (dinosauro hegalaria).

• Mapinguari (Amazonas): Giza aurpegi, oinak alderantziz eta aho kiratsduna sabelean, ohiuka omen dabil amazonas barna (kontxo, hau bitxia!).

Ados egoteko hitzegin beharra, zientzilariek diote

Giza jokaeraren modelizazioari esker zientzilariek ados jartzeko komunikatu beharra deskubritu dute. Halajaina, hori neuk ere banekien!, esango duzue. Ba bai, ustea geneukan, baina ustea askotan erdi ustel.
Emaitza hauek inongo demostrazioa denik oraindik ikustear dago, baieztatu daitezkeen aurreikuspenak egiteko gai izan beharko bait luke. New Scientist-eko berriak dioenez gizakion arteko harremanak hobe ulertzeko lagundu lezake, ideia politikoen polarizazioa edota hizkuntzen bereizketari azalpena emanez, adibidez.
Modelo honetan ikertzaileek populazioa bi taldetan banatu zuten. Ondoren talde hoietako pertsona bakoitzari iritzi boolearra eman zioten, hau da bai ala ez, eskuin ala ezker, demokrata ala errepublikarra, bakoitzari era aleatorioan. Behin modeloa martxan jarrita populazioko pertsona bakoitzaren eritzia bere harremanen araberakoa da. Bere harremanen gehiengoak baiezko eritzia badauka, berak ere baietz, "eguzkia nora zapiak hara" klasikoa.
Modelizazioak aurrera joan ahala zera ikusi zuten, talde bakoitzeko pertsona guztiak ados jartzen zirela laster. Talde biak ados edo aurka egotea erabat zorizkoa zen, baina hori bai, behin taldeak eritzi bat hartuta hala jarraitzen zuen betiko. Zientzilariek orduan bi taldeen arteko komunikazio bideak gehitzen hasi ziren. Hasieran ezer gerttu ez bazen ere behin komunikazioak maila jakin batera iristean bi taldeak berehala jartzen ziren ados.
Hau da, komunikaziorik gabe bi taldeak ez dira ados jartzen. Komunikazioa egonik ere maila jakin bat lortzen ez bada adostasuna ez da sortuko, baina maila kritiko horretara iristean adostasuna bapatekoa da.
Interesgarria iruditu zait, beste arrazoi batzuren artean, orain dela hilabete batzuk idatzitako sarrera honetan giza jokaeraren kuantifikazioaz hitzegiten nuelako. Eritzi politiko jakina, janzkera jakin batekin, hizkuntza jakin batekin eta maila ekonomiko jakin batekin lotua doalako askotan. Modelo matematiko honek azaldu lezake zergatik, talde horien elkarren arteko komunikazioa eskasa delako. Eta hala dela uste dut, bai, baina jakina, usteak erdi ustel...

Aldaketa klimatikoa = etanola + nuklearra

Beno, berriz ere gai berari bueltaka. Kontutan hartuz gainera, aurreko sarreran esan nuen bezala, nire eritziak oinarri zientifiko eskaxa duela. Baina tira, kausa galduen paladinaren kanplexua daukat eta...

Gauza da giza jatorrizko aldaketa klimatiko honek ez nauela inoiz guztiz konbentzitu. Michael Crichtonen "State of Fear" liburuak proposatzen duenez (fikzio liburua ezezik nolabaiteko entsegu zientifikoa era bada) guzti honen atzean gizartean beldurra sortzea litzateke, beste gaietatik arreta desbideratuz. Baina xede hori betetzen duen asmakizuna badago, era oso eraginkorrean gainera; terrorismoa. Ba egunotan plazaraturiko berri biek eman lezakete erantzuna.

Bata, CO2 blogean "Con el etanol también se miente" sarrera. Bertan blogariak dioenez etanola gasolina baino %30 CO2 gehiago igorriko luke atmosferara. Zer dela eta orduan etanola erregai garbia bezala aurkeztu? Ba egilearen arabera Amerikako Estatu Batuek aterako lukete onura haundien, etanolaren iturburu diren arto eta soja landa zabalei esker.

Bestea, Ecoblog blogean zein hainbat hedabideetan agertu den bezala zentral nuklearren inguruan. Azken aldi honetan klima aldaketaren aurrean energia nuklearra energia garbi eta alternatibo bezala aurkeztu izan da. Aldaketa klimatikoaren inguruan jasaten ari garen bonbardaketa mediatikoa ez ahal da izango energia nuklearraren inguruan eritzi soziala aldatzeko trikimailua? Hala konspiranoikoa bilakatzen hasia naiz?

Arthur C Clarke-ren Songs of Distant Earth liburuan ispiraturiko Mike Oldfield-en abestiak zioen bezala: "Only time will tell" (Fermintxo poliglotari eskeinia).

Aldaketa klimatikoa, orain Maten ere

Egia esanda ez nuen aldaketa klimatikoari buruz hitzegiteko asmorik. Nire eritzia oinarri eskaxa duela onartzen dut (batez ere Michael Crichtonen State of Fear liburuak izan zuen eragina), eta ondorioz ez zitzaidan zilegi iruditzen oinarri zientifikorik gabeko eritzia agertzea (hainbat alditan jokaera hori bera kritikatu eta gero). Baina gaur zenbait blogek (Genciencia, Barrapunto) gai honen inguruan National Geographic-eko webgunean agerturiko berria zabaltzen zuten.

2005ean NASAko Mars Global Surveyor eta Odyssey misioek igorritako datuen harabera, Marteko poloetako karbono dioxidozko izotz geruzak txikiagotzen ari dira. Hau da, Marte, Lurra bezala, berotzen ari da. St. Petersburgoko Pulkovo astronomi behatokiko nagusia den Habibullo Abdussamatov-en arabera Marteko beroketa eta gure planetako beroketa kausa bera edukiko lukete, hots eguzkiak igorritako erradiazioaren igoera. Habibullo Abdussamatov-en arabera eguzkia izango litzateke gure aldaketa klimatikoaren arrazoi nagusia, eta ez giza eragina.

Oraindik ez da inolaz ere demostratu hau egia denik, eta izan ere interpretazio honek aurkari asko omen ditu zientzilarien artean. Hain zuzen ere otsailan plazaratutako IPPC txostenaren ondoriorik nagusienaren arabera, zeinean 620 adituk hartu zuten parte, gizakia aldaketa klimatikoaren errudun nagusia da (ikus laburpen hau).

Eztabaida honek jarraitzen duen bitartean etengabe jasan beharko dugu hainbat hedabideetan inongo eztabaidarik gabeko sentsazionalismo klimatikoa. Gizakiak eragindako aldaketa klimatikoa ez bait da eztabaida zientifikoa, baizik eta faktua, egia hutsa, inork kritikatuko ez lukeen ezer, eta igogailuan bizilagunarekin topatzen zarenean atera beharreko solas erosoa.

Oharra: Giza jatorrizko aldaketa klimatikoarekin kritikoa den blog hau gomendatzen dizuet.

ADN hiltzailea

Irakurri dut New Scientist-en bertsio elektronikoan berri deigarria. Greg Hampikianek gidatzen duen taldea, Idahoko Boise State University-n, edozein organismorako hilgarriak diren ADN zein proteina sekuentziarik laburrenak bilatzen ari dira. Hau da, sekuentzia hauen edukitze hutsak heriotza ekarriko lukete. Ondorioz sekuentzia hauek ez lirateke inongo genomatan esistituko, eta hori bera da sekuentziok topatzeko darabilten estrategia, sekuentzien datu base erraldoiak erabiliz. Jadanik 11 nukleotido luze diren 86 sekuentzia topatu dituzte giza genoman agertzen ez direnak (nullomers deitutakoak espezie batean agertzen ez badira baina bai aldiz besteetan). 15 nukleotido luzerako 65000 sekuentzia topatu dituzte inon agertzen ez direnak (primers deitzen dituztenak). Hurrengo pausoa sekuentzia hauek benetan hilkorrak diren probatzea litzateke bai bakteria zein giza zelula kultiboetan sartuz.

Proiektu bitxia izatez, gaur egungo zientzia proiektuen bidea jarraitzen du honek; hipotesirik sinpleenetik abiatuz (inongo hipotesirik badago) lorpen handien bila indar hutsa erabiliz (datu base erraldoietan bilaketak egitea). Dudik ez interesgarria izango dela sekuentziok topatuko balira, baina nire kezka da hemendik zer edo zer ikasiko ote dugun (zientzia deskriptiboaren aroan dagoen arazoa). Izan ere litekeena da sekuentzia hilgarri hoiek ezpezie espezifikoak izatea, baina baita organo edota ehun espezifikoak. Baita egoera fisiologiko berezi batekiko espezifikoa. Bestalde behin sekuentzia topatuta bere funtzioa nola betetzen duen topatu beharko litzateke, eta hori da gaur egun zientziak duen arazorik larrienetakoa, hots, proteina baten funtzioa topatzea. Moda modako proiektua.