Nola dakite itsuek gaua ala eguna ote den?

Argia sumatzeko beharrezkoak diren zelulak ez dabiltzanean ere, zenbait itsuk eguna edo gaua den jakieko ahalmena du. Nola daieke?

Itsu sakonek, ezertxo ere ez ikusteko gai direnak, bere bizi erritmoa, gau-egun zikloa (ziklo zirkadianoa deritzona) eguzkiarekin egokituta daukate. Jakin badakigu, esperimentuak egin izan direlako, eguzkiaren argirik gabe (kobazulo batean asteak egonez, adibidez) ziklo zirkadiarra gutxinaka gutxinaka luzatuz doala, hau da, ordu luzeagoak ematen dituztela lotan zein esna. Baina argia detektatzeko erretinako zelulak ez dabitzanean, argia ezin ikusi, eta ondorioz kobazulo batetan bizitzea bezalakoa litzateke. Nola egiten dute baina eguzkia sumatzeko? Ikus dezagun, bada, laburki, begiaren funtzionamendua.

Irudiaren iturria: Astro Surf.

Begia kamera baten antza izugarria dauka (ala aldeantziz esan beharko?). Aurrekaldean (ikus irudia) argia sartu eta enfokatu egiten da irisa eta kristalinoaren bidez. Fokatutako argi honek betsarean (erretinan) jotzen du, begiaren atzekaldean, kamera digitaletan sentsorea litzatekena. Betsarea geruza ezberdinez satuta dago. Geruza sakonena pigmentuari dagokio. Hurrengo geruza, begi niniatik hurbilago, argia sumatzen duten zelulaz osatuta dago, konoak eta makilak. Hauek gabe ezin argirik ikusi. Hurrengo bi geruzak neuronaz osatuta daude, bertan ikusmenaren prozesamendu haundia ematen delarik. "Tarteko geruza" eta "erretinako zelula ganglionarrak" geruzen atzetik begi nerbioa dago, begiko neuronen informazioa zuzenean garunera bidaltzen duena.

Kono zein makila funtzionalik ez duena, arrazoia edozein dela ere, itsu sakona da. Baina arestian esan bezala, itsu sakon hauek, nolabait, eguzkia izpiak sumatzeko ahalmena daukate, ziklo zirkadiarra bere berean mantenduz. Jakina zen laborategiko animaliean, eta orain gizakietan frogatua izan da, neurona ganglionarrak argi urdina sumatzeko gai direla. Esan beharra dago zelula ganglionar hauek kono zein makilen inongo antzik ez dutela, lehenengoak neuronak dira, informazioa prozesatzen jaioak, bigarrenak argi izpiak jasotzeko espezialduak. Neurona ganglionar hauen %3 ak melanopsina izeneko pigmentu fotosentikorra dauka, eta ondorioz argia sumatu eta garunari jakinarazteko gai da.

Horrek azalduko luke adibidez, zientzilarien arabera, zergatik osasun zein estetikagatik begiak kentzen dituztenek (bai, niretzako ere gore da oso) lo egiteko arazo larriak edukitzea.

Edozein kasutan, zelula ganglionarrek mezua garuneraino bidali behar badute nerbio optikoak sano egon behar du, eta ondorioz itsutasun mota guztietan ez dela emango suposatzen dut. Beste zenbait galdera ere sortzen zaizkit. Adibidez, nerbio optikoaren gaitzengatik itsuak direnak ere lo egiteko arazoak dauzkate? Eta retinako eritasunetan (diabeteak eragindako retinopatian, adibidez)? Lo egiteko arazoak zenbait kasutan argi urdina sumatu dezaketen neurona ganglionar hauen gaixotasunei sor ahal daiteke?

Galdera guzti hauek alde batera utzita, ikus dezaketen beste itsu batzu etorri zaizkit burura. Itsu hauek ederki dauzkate bai begiak, bai nerbio optikoa, baita ikusmena prozesatzen duten garuneko atalak (. Aitzitik, irudiak prozesatzen dituzten garun atal hauen eta ikusmenaren konstzientzia sortzen dutenen arteko konexioa hautsita dago. Horren ondorioz ikusen dute (azkar hurbiltzen zaien pilota saihesteko gai dira), baina ez dira ohartzen, ez dira kontziente, itsuak dira.

Iturria: New Scientist.

Inkesta berria: Jainkoa bai ala ez?

Richard Dawkins-ek El Gen Egoista liburua idatzi zuenetik mundu osoan egin da ezaguna eboluzioaren dibulgatzaile gisa. Baina EEBBetan baliteke erlijioen aurkako lanagatik ezagunagoa izatea. Izan ere, EEBBetan eboluzioa erlijo eta zientziaren arteko borrokaren erdi erdian dago. Borroka honen testuinguruan, Dawkinsek "El Espejismo de Dios" izeneko saiakera plazaratu du orain gutxi, zientziaren ikuspegitik Jainkoa/erlijioak erasotzen omen dituena. Liburua hasi besterik ez dut egin, baina bigarren kapituluan sinesmen mailaren zerrenda egiten du Dawkinsek. Zerrenda horretan oinarrituta blogan inkesta jartzea bururatu zait. Parte hartzera animatzen zaituztet.

Igel emeek beste espezieko arrak dituzte nahiago

Espezie ezberdinen arteko ugalketa (hibridazioa) ebolutiboki zigortuta izan ohi da. Igel espezie batek, berriz, beste espezie batekin ugaltzen da garai txarrak gainditzeko.

Bi espezieren arteko ugalketa ez da oso arrunta naturan. Bien arteko diferentzia genetikoek gehienetan ezinezkoa egiten dute ernalketa, eta bidezkoa denean ere ondorengoen ugalkortasuna gutxitu edo hutsean geratzen da (denon ezaguna da mandoen kasua). Arrazoi honengatik, espezie ezberdinen arteko ugalketa ekiditua izan ohi da. Baina ez beti.

Spea generoko bi espezie (Spea bombifrons eta Spea multiplicata) ekarrekin bizi dira ipar amerikako putzuetan. Putzu hauek, azalekoak izanagatik, lehortu ohi dira. Bizirauteko, zapaburuek putzua idortu baino lehen igel bilakatu behar dute. Normalean astia badaukate ere, zenbaitetan, arrazoi klimatologikoak direla medio, putzuak lenenago lehortzen dira.
Garai idor hauetan S. bombifrons espezieko zapaburuek desabantaila daukate, motelago hazten bait dira eta ondorioz biziraupen tasa asko murrizten bait zaie. Baina ez pentsa...

S. bombifrons emeek garai lehorretan ugalketa ohiturak aldatzen dituzte, beste espezieko arrekin ugaltzeari ekinez. Honela, sortutako zapaburu hibridoak arraren espeziekoak bezain azkar haziko dira. Zoritxarrez, sortutako igel hibridoak ugalkortasun murriztua daukate (arrak antzuak eta emek arraultzen erdia jartzen dute), baina hala eta gutiz ere pena merezi omen die.

Ez omen da espezie ezberdinen arteko ugalketa kasu bakarra (hemen adibide batzu). Bitxia da baina, orokorrean kaltegarria den gauza, eta ondorioz ekiditua izan ohi dena, S. bombifrons igelen kasuan egoera jakin batean abantila izateagatik erabilia izatea.

Berria eta artikulu zientifikoa irakurri ondoren hainbat galdera geratu zait erantzun gabe. Adibidez, nolakoak dira hibridoen ugalketa ohiturak? S. bombifrons espeziekoak hala S. multiplicata espeziekoak? Kasu bietan, bestelako indar ebolutiboak kontutan hartu gabe, bi espezieak pixkanaka bateratu litezkeela pentsa genezake. Posible ahal da hau? Nahiko ezagunak dira espeziaziorako (espezie berriak sortzeko) mekanismoak, baina zenbateraino da arrunta espezie ezberdinak bat egitea?

Kalitatezko euskal telebista baten alde

Denok dakigu nelako programazio exkaxa, zaharkitua eta TXARRA duen ETB1-ek. Kamera ezkutuak, Mr Bean-en bukle amaigabeak, dokumental ziztrinak, kirolak eta folklorea besterik ez du eskaintzen. Nik neuk gutxitan ikusten dut ETB1, zenbaitetan marrazki bizidunak edo Noa Oa ikusteko izan ezik. Egoera triste zein lotsagarri hau konpontzeko sinadurak biltzen hasiak dira interneten. Egia esan behar bada aspaldi hasi ziren, martxoan edo, eta oraindik 200-en bat sinadura besterik ez dute bildu. Hautsi ditzagun markak eta argi gera dadila euskaldunok KALITATEZKO euskal telebista exijitzen dugula.

Anima zaitezte eta eman ezazue zuen sinadura.

Anima zaitezte eta bidali mezua zuen lagunei, gutxi batzuei bada ere, badakizue eta hau gauza esponentziala dela....

Eskaera irakurri eta sinatzeko: hemen.