Ez dugu erabakimenik. Ala bai?

Joan den urtean nobel saridun fisikari batek bere "teoria" plazaratu zuen. Honen arabera mekanika kuantikoaren indeterminazioaren azpitik errealitate deterministiko bat legoke. Horren harira, bi matematikariren lanaren ondorioen arabera fisikariaren teoria zuzena izatekotan, gizakiak ez luke erabakimenik izango (gure erdal hizkuntza maitean “libre albedrio” esaten dena) . Egia izango ahal da? Benetan ez ahal dugu erebakimenik? Ez ahal gara gure erabakien jabe?

Mekanika kuantikoa teoria sendoa da. Errealitatearen hainbat gauzari azalpen koherentea eman izan dio, bai eta beste hainbat gauza iragarri ere. Baina errealitatearen beste eskala batzuk deskribatzen dituen erlatibitatearen teoria ezbezala, gure senetik kanpo dauden ondorioetara iristen da. Adibidez, ezinezkoa da partikula baten kokapen zehatza jakin, kokapen hori nehurtu arte. Izan ere partikula horrek ez zuen kokapen zehatza, baizik eta kokapen posibleen deskribapen probabilistikoa (uhin funtzioa deitzen dena). Hobe ulertzeko jo zazu wikipediara, eta euskarazko azalpenik nahi izanez gero, hona.

Errealitatearen azalpen ez deterministiko horrek zientzilari asko aztoratu izan ditu, hoien artean 't Hooft nobel sariduna. New Scientist.com web gunean 2006ko maiatzean plazaraturiko berrian 't Hooft-ek garatutako teoriaren berri ematen da. Teoria hoen arabera mekanika kuantikoaren eskalaren azpian (Planck luzera baino eskala txikiagoetan; 10-35 metro) errealitate deterministiko bat legoke. Hain eskala txikitan partikulez hitzegin ez daitekeenez, 'tHooft-ek “egoerak” (states, ingeleraz) definitzen ditu. Egoera hauek deterministikoki jokatzen dute eta ondorioz, mekanika kuantikoan ezbezala, heuren portaera aurrikusi daiteke. Egoera hauek oso bizi laburraren ondoren, 10-43 segundu, bat egingo lukete mekanika kuantiakoaren errealitate ez deterministikoa sortuz.

Modelo honen ondorioak habiapuntutzat hartuta, Conway eta Kotchen matematikariek haratago joan ziren, errealitatearen deterministikotasuna eta erebakimena uztartuz. Partikula baten ezaugarrien artean spin-a dago. Spina hiru ardatzetan neurtu daiteke, eta mekanika kuantikoak ezartzen duen bezala ardatz bakoitzean spinak duen balioa ezin da aldez aurretik jakin, neurtu beharra dago. Conway eta Kotchen matematikarien lanaren arabera, partikularen spinak edozein balio har badezake (mekanika kuantikoak dioen bezala), zientzilariak spin hori edozein ardatz eta edozein ordenetan neurtu dezake. Aldiz, partikularen spinaren balioa finkatuta badago, hots, determinatuta badago ('tHooft-en modeloak dioena), orduan zientzilariak ere finkatuta edukiko luke zein ardatz neurtu eta neurketa zein ordenatan egin. Hau da, zientzilaren jokaera deterministikoa litzateke. Partikulen deterministikoki jokatzen badute, zientzilariek ere. Akabo erabakimena. Zihur?

Matematikari hauen lanak, hala ere, ez du ezer frogatzen ezta ezeztatzen ere. Fisikari batek baina 't Hooft-en modeloa zuzena ez dela frogatuko lukeen esperimentuaren atzean legoke. New Scientist.com-eko 2007ko abuztuko berrian Antoine Suarez fisikariaren esperimentuaren berri ematen da. Partikulen “lotura” efektu kuantikoa erabiliz (ingleleraz particle entanglement izena duen fenomeno bitxia, ikusi wikipedian) 'tHooft-en modeloak behar duen denbora ordena eta kausalitatea esistitzen ez direla frogatu omen dute, teoria ezeztatuz.

Zientzilariek guzti hau argitzen duten bitartean, teoriak eragindako giza erabakimenaren gaineko eztabaida metafisikoek aurrera darraite. Batzuentzako giza jokabidea deterministikoa izateak erabakimenaren bukaeratzat duten bitartean, besteek ere ez dute erabakimen haundirik ikusiko gure garuna aleatoriotasun kuantikoa oinarritzat duela funtzionatzen badu. 't Hooft-ek bitartean, giza erabakimenaren kontzeptuaren berrikuspenaren beharra azpimarratu du. Berrikuspen honen arabera guk ez genuke ahalmenik edukiko kafea edan edo katilua lurrera botatzeko, aukera horrek iraganeko garuneko prozesuetan lukeelako sorburua. Gure erabakitzeko ahalmena gauza bat hala bestea egin ezkero zer gerta liteke kalkulatzean legoke.

Azken hau irakurri bezain pronto beste nonbait irakurritakoa bururatu ziztaidan. Giza garuna aztertzen badugu katilua bota baino lehentxeago ikusiko genukeena litzateke: lehenengo mugimendua kontrolatzen duten garunaren atalak aktibatzen direla, botatzeko agindua bidaliz, eta ondoren konstzientziaz arduratzen diren atalen aktibazioa, egin dugunaren konstzientzia sortuz. Erabakimen konstzientearen arrastorik ez.


Oharra: Zoritxarrez azken honen iturbururik ezin izan dut topatu. Beraz, zihur baldin banago ere irakurri dudala, ezin dut guztiz ezeztatu ulermenean edo oroimenean akatsik izan ez dudanik. Zin egiten dut iturburua topatu bezain pronto sarrera eguneratuko dudala.