Argia sumatzeko beharrezkoak diren zelulak ez dabiltzanean ere, zenbait itsuk eguna edo gaua den jakieko ahalmena du. Nola daieke?
Itsu sakonek, ezertxo ere ez ikusteko gai direnak, bere bizi erritmoa, gau-egun zikloa (ziklo zirkadianoa deritzona) eguzkiarekin egokituta daukate. Jakin badakigu, esperimentuak egin izan direlako, eguzkiaren argirik gabe (kobazulo batean asteak egonez, adibidez) ziklo zirkadiarra gutxinaka gutxinaka luzatuz doala, hau da, ordu luzeagoak ematen dituztela lotan zein esna. Baina argia detektatzeko erretinako zelulak ez dabitzanean, argia ezin ikusi, eta ondorioz kobazulo batetan bizitzea bezalakoa litzateke. Nola egiten dute baina eguzkia sumatzeko? Ikus dezagun, bada, laburki, begiaren funtzionamendua.
Begia kamera baten antza izugarria dauka (ala aldeantziz esan beharko?). Aurrekaldean (ikus irudia) argia sartu eta enfokatu egiten da irisa eta kristalinoaren bidez. Fokatutako argi honek betsarean (erretinan) jotzen du, begiaren atzekaldean, kamera digitaletan sentsorea litzatekena. Betsarea geruza ezberdinez satuta dago. Geruza sakonena pigmentuari dagokio. Hurrengo geruza, begi niniatik hurbilago, argia sumatzen duten zelulaz osatuta dago, konoak eta makilak. Hauek gabe ezin argirik ikusi. Hurrengo bi geruzak neuronaz osatuta daude, bertan ikusmenaren prozesamendu haundia ematen delarik. "Tarteko geruza" eta "erretinako zelula ganglionarrak" geruzen atzetik begi nerbioa dago, begiko neuronen informazioa zuzenean garunera bidaltzen duena.
Kono zein makila funtzionalik ez duena, arrazoia edozein dela ere, itsu sakona da. Baina arestian esan bezala, itsu sakon hauek, nolabait, eguzkia izpiak sumatzeko ahalmena daukate, ziklo zirkadiarra bere berean mantenduz. Jakina zen laborategiko animaliean, eta orain gizakietan frogatua izan da, neurona ganglionarrak argi urdina sumatzeko gai direla. Esan beharra dago zelula ganglionar hauek kono zein makilen inongo antzik ez dutela, lehenengoak neuronak dira, informazioa prozesatzen jaioak, bigarrenak argi izpiak jasotzeko espezialduak. Neurona ganglionar hauen %3 ak melanopsina izeneko pigmentu fotosentikorra dauka, eta ondorioz argia sumatu eta garunari jakinarazteko gai da.
Horrek azalduko luke adibidez, zientzilarien arabera, zergatik osasun zein estetikagatik begiak kentzen dituztenek (bai, niretzako ere gore da oso) lo egiteko arazo larriak edukitzea.
Edozein kasutan, zelula ganglionarrek mezua garuneraino bidali behar badute nerbio optikoak sano egon behar du, eta ondorioz itsutasun mota guztietan ez dela emango suposatzen dut. Beste zenbait galdera ere sortzen zaizkit. Adibidez, nerbio optikoaren gaitzengatik itsuak direnak ere lo egiteko arazoak dauzkate? Eta retinako eritasunetan (diabeteak eragindako retinopatian, adibidez)? Lo egiteko arazoak zenbait kasutan argi urdina sumatu dezaketen neurona ganglionar hauen gaixotasunei sor ahal daiteke?
Galdera guzti hauek alde batera utzita, ikus dezaketen beste itsu batzu etorri zaizkit burura. Itsu hauek ederki dauzkate bai begiak, bai nerbio optikoa, baita ikusmena prozesatzen duten garuneko atalak (. Aitzitik, irudiak prozesatzen dituzten garun atal hauen eta ikusmenaren konstzientzia sortzen dutenen arteko konexioa hautsita dago. Horren ondorioz ikusen dute (azkar hurbiltzen zaien pilota saihesteko gai dira), baina ez dira ohartzen, ez dira kontziente, itsuak dira.
Iturria: New Scientist.
Itsu sakonek, ezertxo ere ez ikusteko gai direnak, bere bizi erritmoa, gau-egun zikloa (ziklo zirkadianoa deritzona) eguzkiarekin egokituta daukate. Jakin badakigu, esperimentuak egin izan direlako, eguzkiaren argirik gabe (kobazulo batean asteak egonez, adibidez) ziklo zirkadiarra gutxinaka gutxinaka luzatuz doala, hau da, ordu luzeagoak ematen dituztela lotan zein esna. Baina argia detektatzeko erretinako zelulak ez dabitzanean, argia ezin ikusi, eta ondorioz kobazulo batetan bizitzea bezalakoa litzateke. Nola egiten dute baina eguzkia sumatzeko? Ikus dezagun, bada, laburki, begiaren funtzionamendua.
Begia kamera baten antza izugarria dauka (ala aldeantziz esan beharko?). Aurrekaldean (ikus irudia) argia sartu eta enfokatu egiten da irisa eta kristalinoaren bidez. Fokatutako argi honek betsarean (erretinan) jotzen du, begiaren atzekaldean, kamera digitaletan sentsorea litzatekena. Betsarea geruza ezberdinez satuta dago. Geruza sakonena pigmentuari dagokio. Hurrengo geruza, begi niniatik hurbilago, argia sumatzen duten zelulaz osatuta dago, konoak eta makilak. Hauek gabe ezin argirik ikusi. Hurrengo bi geruzak neuronaz osatuta daude, bertan ikusmenaren prozesamendu haundia ematen delarik. "Tarteko geruza" eta "erretinako zelula ganglionarrak" geruzen atzetik begi nerbioa dago, begiko neuronen informazioa zuzenean garunera bidaltzen duena.
Kono zein makila funtzionalik ez duena, arrazoia edozein dela ere, itsu sakona da. Baina arestian esan bezala, itsu sakon hauek, nolabait, eguzkia izpiak sumatzeko ahalmena daukate, ziklo zirkadiarra bere berean mantenduz. Jakina zen laborategiko animaliean, eta orain gizakietan frogatua izan da, neurona ganglionarrak argi urdina sumatzeko gai direla. Esan beharra dago zelula ganglionar hauek kono zein makilen inongo antzik ez dutela, lehenengoak neuronak dira, informazioa prozesatzen jaioak, bigarrenak argi izpiak jasotzeko espezialduak. Neurona ganglionar hauen %3 ak melanopsina izeneko pigmentu fotosentikorra dauka, eta ondorioz argia sumatu eta garunari jakinarazteko gai da.
Horrek azalduko luke adibidez, zientzilarien arabera, zergatik osasun zein estetikagatik begiak kentzen dituztenek (bai, niretzako ere gore da oso) lo egiteko arazo larriak edukitzea.
Edozein kasutan, zelula ganglionarrek mezua garuneraino bidali behar badute nerbio optikoak sano egon behar du, eta ondorioz itsutasun mota guztietan ez dela emango suposatzen dut. Beste zenbait galdera ere sortzen zaizkit. Adibidez, nerbio optikoaren gaitzengatik itsuak direnak ere lo egiteko arazoak dauzkate? Eta retinako eritasunetan (diabeteak eragindako retinopatian, adibidez)? Lo egiteko arazoak zenbait kasutan argi urdina sumatu dezaketen neurona ganglionar hauen gaixotasunei sor ahal daiteke?
Galdera guzti hauek alde batera utzita, ikus dezaketen beste itsu batzu etorri zaizkit burura. Itsu hauek ederki dauzkate bai begiak, bai nerbio optikoa, baita ikusmena prozesatzen duten garuneko atalak (. Aitzitik, irudiak prozesatzen dituzten garun atal hauen eta ikusmenaren konstzientzia sortzen dutenen arteko konexioa hautsita dago. Horren ondorioz ikusen dute (azkar hurbiltzen zaien pilota saihesteko gai dira), baina ez dira ohartzen, ez dira kontziente, itsuak dira.
Iturria: New Scientist.
No comments:
Post a Comment