Eguzkia eta izarrak Micmac tribuaren petroglifoanHainbestetan entzun dugu eta entzun beharko dugu euskaldunok holako edo antzeko hitzak "aprender eusquera para que?" erdaldunen ahotik. Nahi nukeen erantzun objetibo eta atzera-bota-ezina ez dut inoiz izan, nire ezinegonerako (nirea bezalako garun zientifiko erradikalarentzako subjetibotasuna ez da erantzun erosoa). Hizkuntza gutxituen balioa defendatzea zaila da artea eta kulturaren inguruko balioari buruzko kontsentsurik ez dagoen garai hauetan.
Eboluzioaren ikuspuntu batetik, barietate genetiko eza desagerketaren bezpera da. Horren arabera, gizarte homogeneo bat, hizkuntza, artea kultura eta ideien ikuspegitik, bizirauteko aukera eskaxak izango lituzke. Baina biologian demostratua izan dena, gizartean espekulazio hutsa litzateke eta espekulazioa argumentu pobrea da oso.
Nire zorionerako urtarrileko New Scientist aldizkarian hizkuntza gutxituak eta fisika teorikoa lotzen dituen artikulua topatu nuen. Niels Bohr fisikari apartak honela laburtu zuen aspaldi: "Fisikaren betebeharra natura ikastea dela okerra da. Fisikak aztertzen duena naturari buruz esan dezakeguna da".
Pasadizo baten bitartez ulertu daiteke hobe ideiaren gakoa. Heisenberg fisikari bikainak 1925. urtean mekanika kuantikoaren ateak irekiko lituzketen oinarrizko ekuazioak garatu zituenean, berehalako ondorioetariko bat ziurgabetasun printzipioa izan zen. Honen arabera ezin dugu elektroi baten abiadura eta posizioa batera zehaztasunez jakin. Heisenberg-ek emandako analogia intuitiboa ondokoa litzateke; Imaginatu elektroi bakarra ikus dezakeen mikroskopioa, fotoi bakarra erabiliz. Elektroiaren kokapena ikusteko fotoi bakarra erabiltzen da. Ondoren beste fotoi baten bidez abiada neurtzen du. Baina fotoi honen bultzadaren ondorioz, elektroiaren posizioa aldatu egiten da. Azkenean, bata hala bestea, abiadura hala posizioa jakin dezakegu, baina ez biak batera. Heisenbergek bere maisua zen Bohr fisikari apartari azalpena ematean, azken honek ez zuen oso begi onez ikusi, izan ere Heisenbergen interpretazioaren atzean elektroiak billar bolen antzekoak zirelaren ideia bait zegoen. Bohr-en arabera ideia klasiko hauek ez dute zertan mekanika kuantikoaren mundua isladatu behar. Elektroiek ez dute zertan posiziorik ez eta abiadurarik izan behar. Aldiz, guk ulertu ditzazkegun kontzeptuak erabiltzen ditugu, errealitatearekin zerikusirik zan ez ditzazketenak. Fisikaren oinarrian hizkuntza eta pentsatzeko moduarekin lotuak dauden asumitzeak bait daude.
1992. urtean David Bohm, David Peat eta gaur egungo beste zenbait punta puntako fisikari batzu "oinbeltz", Micmac eta Ojibwa tribuetako jakitunekin elkartu ziren, algonkiar familiako hizkuntzen berezitasunak ikasteko. Zientzialari hauen harridurarako, indiar hauen hizkuntzek, eta hizkuntza hauen muineko kontzeptuek, askoz hobe isladatzen zuten mekanika kuantikoaren mundua ingelera eta oro har edozein europar hizkuntzak baino.
Artikulua honako esaldiarekin bukatzen da: "Beste motatako hizkuntzen ikasketak munduaren bestelako ikuspegietara irekitzen gaitu, kosmosari buruz hitz egiteko era osagarrietara irekitzen gaitu. Honela irekitzeak aurrera jarraitzeko inspirazioa eman liezaioke fisikari".
Ezer gutxi daukat esateko, aurreko esaldiak nire ideiak ongi baino hobeto laburtzen bait ditu. Hizkuntz ezberdinetan, ideia ezberdinetan, kultura ezberdinetan, ikuspegi ezberdinetan, arazoei konponbide ezberdin eta hobeak emateko gakoa egon daiteke.
Iturria: New Scientist.
Eboluzioaren ikuspuntu batetik, barietate genetiko eza desagerketaren bezpera da. Horren arabera, gizarte homogeneo bat, hizkuntza, artea kultura eta ideien ikuspegitik, bizirauteko aukera eskaxak izango lituzke. Baina biologian demostratua izan dena, gizartean espekulazio hutsa litzateke eta espekulazioa argumentu pobrea da oso.
Nire zorionerako urtarrileko New Scientist aldizkarian hizkuntza gutxituak eta fisika teorikoa lotzen dituen artikulua topatu nuen. Niels Bohr fisikari apartak honela laburtu zuen aspaldi: "Fisikaren betebeharra natura ikastea dela okerra da. Fisikak aztertzen duena naturari buruz esan dezakeguna da".
Pasadizo baten bitartez ulertu daiteke hobe ideiaren gakoa. Heisenberg fisikari bikainak 1925. urtean mekanika kuantikoaren ateak irekiko lituzketen oinarrizko ekuazioak garatu zituenean, berehalako ondorioetariko bat ziurgabetasun printzipioa izan zen. Honen arabera ezin dugu elektroi baten abiadura eta posizioa batera zehaztasunez jakin. Heisenberg-ek emandako analogia intuitiboa ondokoa litzateke; Imaginatu elektroi bakarra ikus dezakeen mikroskopioa, fotoi bakarra erabiliz. Elektroiaren kokapena ikusteko fotoi bakarra erabiltzen da. Ondoren beste fotoi baten bidez abiada neurtzen du. Baina fotoi honen bultzadaren ondorioz, elektroiaren posizioa aldatu egiten da. Azkenean, bata hala bestea, abiadura hala posizioa jakin dezakegu, baina ez biak batera. Heisenbergek bere maisua zen Bohr fisikari apartari azalpena ematean, azken honek ez zuen oso begi onez ikusi, izan ere Heisenbergen interpretazioaren atzean elektroiak billar bolen antzekoak zirelaren ideia bait zegoen. Bohr-en arabera ideia klasiko hauek ez dute zertan mekanika kuantikoaren mundua isladatu behar. Elektroiek ez dute zertan posiziorik ez eta abiadurarik izan behar. Aldiz, guk ulertu ditzazkegun kontzeptuak erabiltzen ditugu, errealitatearekin zerikusirik zan ez ditzazketenak. Fisikaren oinarrian hizkuntza eta pentsatzeko moduarekin lotuak dauden asumitzeak bait daude.
1992. urtean David Bohm, David Peat eta gaur egungo beste zenbait punta puntako fisikari batzu "oinbeltz", Micmac eta Ojibwa tribuetako jakitunekin elkartu ziren, algonkiar familiako hizkuntzen berezitasunak ikasteko. Zientzialari hauen harridurarako, indiar hauen hizkuntzek, eta hizkuntza hauen muineko kontzeptuek, askoz hobe isladatzen zuten mekanika kuantikoaren mundua ingelera eta oro har edozein europar hizkuntzak baino.
Artikulua honako esaldiarekin bukatzen da: "Beste motatako hizkuntzen ikasketak munduaren bestelako ikuspegietara irekitzen gaitu, kosmosari buruz hitz egiteko era osagarrietara irekitzen gaitu. Honela irekitzeak aurrera jarraitzeko inspirazioa eman liezaioke fisikari".
Ezer gutxi daukat esateko, aurreko esaldiak nire ideiak ongi baino hobeto laburtzen bait ditu. Hizkuntz ezberdinetan, ideia ezberdinetan, kultura ezberdinetan, ikuspegi ezberdinetan, arazoei konponbide ezberdin eta hobeak emateko gakoa egon daiteke.
Iturria: New Scientist.
Gehigarria: Gaur bertan jakin izan dut Eyak hizkuntza hitz egiten zuen azkenengo gizasemea zendu dela. Teoria bateratua lortzeko aukera galduta? Minbizia sendatzekoarena agian?
No comments:
Post a Comment